Włókno jedwabne – właściwości, historia i zastosowanie

Jedwab od wieków zachwyca swoją delikatnością, połyskiem i unikalnymi właściwościami. To luksusowe włókno jest szeroko wykorzystywane zarówno w przemyśle tekstylnym, jak i w rękodzielnictwie, w tym do produkcji włóczek. Oto wszystko, co warto wiedzieć o jedwabiu.

1. Skąd pochodzi jedwab?

Jedwab naturalny pozyskuje się z kokonów owadów, głównie jedwabnika morwowego (Bombyx mori). Larwy jedwabnika przędą włókna, tworząc kokon, który chroni je w fazie przeobrażenia. Kokony są następnie gotowane lub parzone, aby ułatwić odwinięcie nici.

2. Gdzie hoduje się jedwabniki?

Produkcja jedwabiu koncentruje się głównie w Azji. Najwięksi producenci to:

• Chiny – lider na światowym rynku jedwabiu.
• Indie – drugi co do wielkości producent, specjalizujący się w jedwabiu tasar i muga.
• Tajlandia, Uzbekistan, Wietnam – inne ważne kraje produkujące jedwab.
  Jedwabniki są hodowane w odpowiednich warunkach klimatycznych, przy kontrolowanej wilgotności i temperaturze, a ich dieta opiera się głównie na liściach morwy.

3. Zalety jedwabiu

Jedwab jest ceniony za:

• Delikatność i miękkość – przyjemny w dotyku, idealny dla wrażliwej skóry.
• Wytrzymałość – mimo swojej lekkości, jest jednym z najmocniejszych włókien naturalnych.
• Regulację temperatury – jedwab chłodzi w ciepłe dni i grzeje w chłodniejsze.
• Połysk – dzięki strukturze włókien odbijających światło.
• Hipoalergiczność – nie drażni skóry i nie sprzyja rozwojowi alergenów.

4. Wady jedwabiu

Jak każde włókno, jedwab ma również wady:

• Cena – jest drogi w produkcji, co przekłada się na cenę gotowych produktów.
• Wrażliwość na wilgoć – łatwo traci wytrzymałość w mokrym stanie.
• Trudność w pielęgnacji – wymaga delikatnego prania i specjalnej konserwacji.
• Wrażliwość na promieniowanie UV – długotrwałe wystawienie na światło słoneczne może osłabiać włókno.

5. Charakterystyka włóczki jedwabnej

Włóczka jedwabna wyróżnia się:

• Gładkością i połyskiem.
• Ciężkością i lejącą strukturą, co sprawia, że dzianiny z jedwabiu charakteryzują się eleganckim opadaniem i przepięknym układem na sylwetce.
• Elastycznością – nie jest podatna na filcowanie, jak np. wełna.
• Doskonałą termoregulacją.

6. Rodzaje jedwabiu wykorzystywanego we włóczkach

Włóczki jedwabne mogą być wytwarzane z różnych rodzajów jedwabiu:

• Jedwab morwowy – najbardziej luksusowy, delikatny i jednorodny.
• Jedwab tasar – pozyskiwany z dzikich jedwabników, ma cieplejsze barwy i bardziej surową teksturę.
• Jedwab muga – charakterystyczny złotawy odcień, produkowany głównie w Indiach.
• Jedwab bureta (silk noil) – produkowany z resztek kokonów po odwinięciu najdłuższych włókien. Jest bardziej szorstki, matowy i posiada charakterystyczne drobne zgrubienia, co nadaje dzianinom rustykalny wygląd.
• Jedwab surowy (raw silk) – mniej przetworzony, o naturalnej teksturze.

Różnice między różnymi rodzajami jedwabiu:

1. Jedwab morwowy
   • Charakterystyka: Najbardziej luksusowy, jednorodny, o gładkiej i delikatnej teksturze. Cechuje się wysokim połyskiem i niezwykłą miękkością.
   • Źródło: Pozyskiwany z jedwabników morwowych (Bombyx mori), które karmione są wyłącznie liśćmi morwy.
   • Zastosowanie: Ekskluzywne tkaniny i włóczki. Idealny do produktów o eleganckim wyglądzie.
   • Cechy szczególne: Delikatny i subtelny, łatwo się farbuje na różne kolory.

2. Jedwab tasar
   • Charakterystyka: Surowy i mniej jednorodny niż jedwab morwowy, z wyraźnie cieplejszymi, naturalnymi odcieniami brązu lub złota. Tekstura bardziej chropowata i matowa.
   • Źródło: Pozyskiwany z dzikich jedwabników (np. Antheraea mylitta) hodowanych w naturalnym środowisku.
   • Zastosowanie: Tkaniny o charakterze rustykalnym, odzież etniczna, dekoracje.
   • Cechy szczególne: Bardziej wytrzymały niż jedwab morwowy, ale mniej miękki. Często zachowuje naturalne barwy.

3. Jedwab muga
   • Charakterystyka: Ma charakterystyczny złotawy odcień i błysk. Jest wyjątkowy ze względu na trwałość i odporność na pranie oraz zużycie.
   • Źródło: Produkowany głównie w stanie Asam w Indiach z jedwabników Antheraea assamensis.
   • Zastosowanie: Tkaniny na odzież ceremonialną i luksusowe produkty.
   • Cechy szczególne: Bardzo ekskluzywny i unikalny; jego produkcja jest ograniczona, co czyni go jednym z najrzadszych rodzajów jedwabiu.

4. Jedwab bureta (silk noil)
   • Charakterystyka: Szorstki, matowy, z widocznymi drobnymi zgrubieniami, które dodają rustykalnego charakteru. Mniej wytrzymały niż inne rodzaje jedwabiu.
   • Źródło: Powstaje z resztek krótkich włókien pozostałych po odwijaniu najdłuższych nici z kokonów.
   • Zastosowanie: Idealny do wyrobu tkanin i włóczek o naturalnym wyglądzie, dodatków i dekoracji.
   • Cechy szczególne: Bardziej przystępny cenowo i ekologiczny, dzięki wykorzystaniu odpadów produkcyjnych.

5. Jedwab surowy (raw silk)
   • Charakterystyka: Tekstura jest szorstka, mniej jednorodna, a włókno zawiera resztki sericyny (naturalnego kleju jedwabników). Ma bardziej naturalny, matowy wygląd.
   • Źródło: Uzyskiwany z pierwszego odwinięcia kokonu, włókno jest mniej przetworzone niż w przypadku jedwabiu morwowego.
   • Zastosowanie: Produkty, które mają zachować bardziej surowy i naturalny charakter.
   • Cechy szczególne: Jest trwalszy niż bureta, ale mniej luksusowy w dotyku niż jedwab morwowy.

Każdy rodzaj jedwabiu ma swoje unikalne cechy i zastosowania. Jedwab morwowy wyróżnia się luksusem i delikatnością, podczas gdy tasar i muga są cenione za naturalne barwy i trwałość. Jedwab bureta i surowy są bardziej rustykalne i ekologiczne, z charakterystyczną fakturą, która przyciąga osoby poszukujące naturalnych materiałów o niepowtarzalnym wyglądzie.

7. Czy jedwab nadaje się na zimę, czy lato?

Jedwab jest uniwersalny:

• Lato – doskonale chłodzi dzięki właściwościom oddychającym.
• Zima – zatrzymuje ciepło, szczególnie w mieszankach z wełną.

8. Czy jedwab absorbuje wodę?

Jedwab ma umiarkowaną zdolność pochłaniania wilgoci – wchłania do 30% swojej wagi, pozostając suchym w dotyku. Można go porównać do wełny pod względem absorpcji, choć jedwab jest bardziej delikatny.

9. Jak długa jest nić z kokonu?

Jedwabnik może wytworzyć nić o długości nawet 1000–1500 metrów z jednego kokonu. Jednak tylko ok. 300–600 metrów to jedwab wysokiej jakości.

10. Czym się różni naturalny jedwab od sztucznego?

Naturalny jedwab to włókno białkowe produkowane przez jedwabniki, podczas gdy sztuczny jedwab to włókno wytwarzane chemicznie, zazwyczaj z celulozy roślinnej (np. wiskoza, lyocell). Sztuczny jedwab imituje połysk i miękkość jedwabiu, ale jest mniej wytrzymały i chłonny.

11. Co nazywamy sztucznym jedwabiem?

Sztuczny jedwab to ogólna nazwa włókien takich jak:

• Wiskoza – najbardziej popularny zamiennik naturalnego jedwabiu.
• Modal, acetat – inne włókna celulozowe o podobnych właściwościach.

12. Ciekawostki o jedwabiu

• Jedwab był znany już w starożytnych Chinach ok. 3000 r. p.n.e.
• Jedwabniki morwowe są całkowicie zależne od człowieka – nie przeżyją bez opieki.
  

  Jedwabniki morwowe (Bombyx mori) są całkowicie zależne od człowieka z kilku powodów związanych z ich udomowieniem i hodowlą, które trwają od tysięcy lat:

  1. Brak zdolności do lotu: Dorosłe jedwabniki (ćmy) utraciły zdolność do lotu na skutek selekcji hodowlanej. To sprawia, że nie mogą uciec przed drapieżnikami ani szukać pożywienia.
  2. Utrata naturalnego środowiska: Jedwabniki morwowe są przystosowane wyłącznie do diety składającej się z liści morwy, które muszą być dostarczane przez człowieka, ponieważ jedwabniki nie żyją w dzikim środowisku.
  3. Słabo rozwinięte zdolności przetrwania: Larwy są wrażliwe na zmiany temperatury, wilgotności i infekcje. Hodowcy muszą utrzymywać optymalne warunki, aby zapobiegać masowym zgonom.
  4. Skrócone życie dorosłych jedwabników: Dorosłe osobniki jedwabników morwowych nie jedzą i żyją tylko kilka dni, wystarczająco długo, by się rozmnożyć. Człowiek musi zarządzać procesem rozmnażania, ponieważ ćmy często nie potrafią skutecznie łączyć się w pary bez pomocy.
  5. Udomowienie trwające tysiąclecia: W trakcie udomowienia jedwabników człowiek wyselekcjonował cechy zwiększające produkcję jedwabiu (np. tworzenie większych kokonów), kosztem ich zdolności do samodzielnego życia.

  Te czynniki powodują, że jedwabniki morwowe są całkowicie zależne od hodowców i nie mogłyby przetrwać w dzikich warunkach. W rzeczywistości populacje jedwabników morwowych istnieją wyłącznie dzięki ludzkiej opiece.

• Do produkcji 1 kg jedwabiu potrzeba ok. 3000 kokonów i kilkudziesięciu kilogramów liści morwy.
• Włóczki jedwabne często występują w mieszankach z wełną, bawełną lub kaszmirem, co zwiększa ich trwałość.

• Proces hodowli jedwabników, od jajeczka do gotowego kokonu, trwa około 25–28 dni, choć dokładny czas może się różnić w zależności od warunków środowiskowych, takich jak temperatura i wilgotność. Oto szczegółowy opis etapów tego procesu:

  1. Składanie jaj i wylęganie larw (2–3 dni)

  • Samice jedwabników składają jaja, które są przechowywane w kontrolowanych warunkach.
  • Po około 2–3 dniach larwy, zwane gąsienicami, wykluwają się z jaj. Mają zaledwie kilka milimetrów długości.

  2. Faza wzrostu larw (około 20–22 dni)

  Larwy przechodzą przez pięć etapów (tzw. instary) wzrostu:

  • Karmienie: Jedwabniki jedzą wyłącznie liście morwy, spożywając ich duże ilości, zwłaszcza w ostatnich fazach rozwoju.
  • Linienie: W trakcie wzrostu gąsienice linieją cztery razy, aby dostosować swoje ciała do szybkiego rozwoju.

  Ważne jest, aby zapewnić im odpowiednią temperaturę (około 25–28°C) i wilgotność (65–85%), aby wspierać ich zdrowy rozwój.

  3. Przędzenie kokonu (2–3 dni)

  • Gdy larwy osiągają dojrzałość, przestają jeść i zaczynają prząść jedwabne włókno.
  • Przędą kokon przez około 2–3 dni, owijając się jedną długą nicią (mierzącą od 300 do 1500 metrów). W tym procesie używają gruczołów przędnych i sericyny, naturalnego kleju, który skleja włókna.

  4. Utrwalenie kokonów i zbiór (2–3 dni)

  • Gotowe kokony są zbierane i poddawane obróbce (np. gotowaniu w wodzie), aby zahamować rozwój larw do postaci dorosłej ćmy.
  • Na tym etapie kokon jest odwijany, aby uzyskać jedwabne nici.

  Całkowity czas

  Od jajeczka do uzyskania gotowego kokonu mija około 25–28 dni. W tym czasie hodowca musi dbać o właściwe warunki dla larw, regularnie dostarczając im świeże liście morwy i kontrolując środowisko.